Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΩΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ (2)

Αφού διαβάσετε τα ποιήματα Ιθάκη και Νέοι της Σιδώνος 400μ.Χ. να βρείτε τα στοιχεία που διαφοροποιούν τα ποιήματα του Καβάφη από την παραδοσιακή ποίηση και να αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους χαρακτηρίστηκε πρόδρομος του μοντερνισμού.

         

Ο Καβάφης με το έργο του εγκαινίασε έναν καινούριο δρόμο στην ποίηση απορρίπτοντας τα καθιερωμένα ποιητικά σχήματα στην επιλογή των θεμάτων και στα εκφραστικά μέσα. Γι’ αυτό και θεωρείται μεταβατικός ποιητής, πρόδρομος του κινήματος του μοντερνισμού. Στα ποιήματά του αντιτάσσεται στο κατεστημένο της παραδοσιακής ποίησης και στους αυστηρούς κανόνες της, διαμορφώνοντας την προσωπική, τελείως ιδιότυπη έκφρασή του.

Σε αντίθεση λοιπόν με την παραδοσιακή ποίηση, ο Καβάφης προσδίδει στα έργα του πεζολογικό χαρακτήρα, ο οποίος γίνεται αντιληπτός στη γλώσσα, στη στιχουργική και στο ύφος. Ο στίχος είναι ελεύθερος και απέριττος, με άνισο αριθμό συλλαβών σε κάθε στίχο, ενώ δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία που αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της παραδοσιακής ποίησης. Έτσι, στο ποίημα Ιθάκη το μέτρο είναι ιαμβικό, ανισοσύλλαβο, με τον αριθμό των συλλαβών να κυμαίνεται από δέκα έως δεκαπέντε, ενώ διακριτή είναι και η ύπαρξη διασκελισμών στους στίχους 7-8 [«αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή (στ. 7)                                                                                                                      συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει (στ.8)] και στους στίχους  15-16 [«που με τι ευχαρίστηση με τι χαρά (στ.15)  θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοϊδομένους (στ.16)]. Από την άλλη στο ποίημα Νέοι της Σιδώνος οι στίχοι είναι επίσης άνισοι, το μέτρο ιαμβικό ενώ υπάρχει χαλαρή ομοιοκαταληξία όπως «ανθέων- νέων»(στ.4-6), «Ριανός- ηθοποιός»(στ.7-8), «δύναμή σου- θυμήσου»(στ.16-17).

Επιπλέον, ο λόγος του είναι αποφθεγματικός και επιγραμματικός, η γλώσσα του δημοτική με στοιχεία καθαρεύουσας, ενώ υπάρχει μεγάλη χρήση αντιποιητικών λέξεων και εκφράσεων:

ΙΘΑΚΗ		ΝΕΟΙ ΤΗΣ ΣΙΔΩΝΟΣ
Ιθάκη(στ.1)       μακρύς(στ.2) Λαιστρυγόνας(στ.4) Κύκλωπας(στ.4)	μπαίνεις(στ.16)                                                                                                                           να πας(στ.22)                                                                                     γέρος(στ.28)                                                                                                             ν’ αράξεις(στ.28)	έφεραν(στ.1) άνοιγε(στ.3) επάνω(στ.3)      μ’ αρέσει(στ.14)	να βγάλεις(στ.20)   τον σωρό(στ.25)

Επιπροσθέτως, το ύφος του είναι αντιρητορικό με απουσία ιδιαίτερων καλολογικών στοιχείων και λυρικών εξάρσεων και ο τόνος του κυρίως συμβουλευτικός, παραινετικός και διδακτικός. Στην  Ιθάκη ο ποιητής νουθετεί και παροτρύνει τον αναγνώστη να θέτει υψηλούς στόχους στη ζωή του και να προσπαθεί, ώστε η πορεία προς την επίτευξή τους να είναι όσο το δυνατόν πιο πλούσια από εμπειρίες, γνώσεις και απολαύσεις τόσο πνευματικές, όσο και σωματικές. Η Ιθάκη είναι ο λόγος για τον οποίο ξεκινάμε την πορεία μας είναι κάποιος στόχος που θέτουμε στη ζωή μας και ακόμη περισσότερο είναι κάθε στόχος που θέτουμε στη ζωή μας. Δεν υπάρχει για εμάς μόνο μία Ιθάκη, καθώς δεν υπάρχει μόνο ένας στόχος στη ζωή μας, κάθε φορά που επιτυγχάνουμε την πραγματοποίηση ενός στόχου, αμέσως θέτουμε τον επόμενο και πλουτίζουμε από γνώσεις κι εμπειρίες καθώς οδεύουμε προς κάθε επόμενο στόχο.  Στο ποίημα Νέοι της Σιδώνος ο διδακτικός τόνος είναι ευδιάκριτος κυρίως στην δεύτερη ενότητα με τη χρήση δευτέρου προσώπου προστακτικής: Δώσε, με την επανάληψη στο έργον σου-στο έργον  σου, όπου ο ποιητής προτρέπει τον αναγνώστη να δώσει έμφαση και δύναμη στο έργο του. Ωστόσο, το τελευταίο ποίημα αποπνέει και μια διάθεση χλευασμού καθώς ο ποιητής εντελώς απροκάλυπτα ειρωνεύεται το Σιδώνιο νέο για την οκνηρία και την αποτελμάτωσή του, λόγοι που κατά την άποψή του οδήγησαν στην καταστροφή της πόλης του.

Κλείνοντας, τα έργα του χαρακτηρίζονται από πενία και λιτότητα εκφραστικών μέσων, ενώ έμφαση δίνεται στα συμβολιστικά στοιχεία όπως φαίνεται στο ποίημα Ιθάκη όπου η πληθώρα τους αποτελεί προσπάθεια του ποιητή να αποδώσει συναισθηματικές καταστάσεις. Έτσι, η Ιθάκη αρχικά, συμβολίζει το στόχο που κάθε άνθρωπος θέτει στη ζωή του. Έπειτα, ο μακρύς δρόμος αναφέρεται στον αγώνα και στην πορεία για την πραγμάτωση του στόχου αυτού. Κατόπιν, οι Λαιστρυγόνες, οι Κύκλωπες και ο Ποσειδώνας αντικατοπτρίζουν τα εμπόδια  και τους κινδύνους που εγκυμονεί η πορεία αυτή, ενώ τα καλοκαιρινά πρωινά και οι πρωτοϊδομένοι λιμένες τις όμορφες στιγμές της. Ακολούθως οι πραγμάτειες, τα σεντέφια, τα κοράλλια, τα κεχριμπάρια και οι έβενοι συμβολίζουν τις ενήδονες σωματικές απολαύσεις και τέλος οι αιγυπτιακές πόλεις τις πηγές φώτισης και σοφίας του ανθρώπου.

Όλα τα παραπάνω λοιπόν, πιστοποιούν πως δίκαια ο Καβάφης θεωρείται μεταβατικός ποιητής, καθώς πέτυχε με μοναδικό και εξαιρετικό τρόπο να συνδέσει και να συσχετίσει τα κύρια χαρακτηριστικά τόσο της Παράδοσης όσο και του Μοντερνισμού εκμεταλλευόμενος τα θετικά τους χαρακτηριστικά και παραλείποντας τα δεσμευτικά και περιοριστικά δεδομένα.

Ηλίας Μήτσουρας