ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ (1)

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:

Κίνημα που γεννήθηκε στα τέλη του 18^ου αιώνα έως τα μέσα του 19^ου στην Δυτική Ευρώπη^. Ακολούθησε ιστορικά την περίοδο του διαφωτισμού και αντιτάχθηκε στην αριστοκρατία της εποχής. Συνδέθηκε μάλιστα ισχυρά, με τις ιδέες του Ζαν Ζακ Ρουσσώ Επηρέασε την λογοτεχνία, την ζωγραφική (Delacroix, Turner κ.α.) και την μουσική (Chopin, Verdi, Beethoven) και κυριάρχησε στις τρεις μεγαλύτερες λογοτεχνίες (αγγλική, γαλλική, γερμανική). Αμφισβητεί το κλασσικό και την παράδοση και στη θέση αυτών τοποθετεί το συναίσθημα, την φαντασία, το απόλυτο και το υπερβολικό, το συγκινησιακό και το ιδανικό. Ακόμα υπάρχει διάχυτη νοσταλγία για τα περασμένα όχι όμως για το κλασσικό παρελθόν. Κύριοι εκπρόσωποι του είναι: o P. B. Shelley, o W.W. Byron (Αγγλία), η ομάδα Sturm und Drang, o Friedrich Schiller (Γερμανία) και ο Victor Hugo (Γαλλία).

ΜΟΡΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:

v   Παρατηρείται ποιητικός ρυθμός στην πεζογραφία

v  Γίνεται χρήση διευρυμένου λεξιλογίου

v  Οι εικόνες μετατρέπονται σε βασικά στοιχεία του έργου

v  Υπάρχει έντονος ρυθμός και ηχητικά τεχνάσματα

v  Χρήση υπερβολών

v  Ρητορικός/ ψεύτικος τρόπος γραφής

v  Πομπώδες ύφος

v  Χαλαρή έκφραση – προχειρολογία

ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ:

v  Προτίμηση στον έρωτα (συνήθως είναι μελαγχολικός ή καταδικασμένος)

v  Φύση – θεός – περιπέτεια

v  Ο ηρωισμός και οι αγώνες για την ελευθερία

v  Χρήση υποβλητικών σκηνικών (τάφοι), εικόνες θανάτου και νυχτερινά φεγγαρόλουστα τοπία

v  Στροφή στο παρελθόν, την φαντασία και το συναίσθημα

v  Εγώ – ατομικισμός

v  Μελαγχολική διάθεση – απαισιοδοξία – θάνατος

v  Όχι ανταπόκριση στη γνήσια ψυχική διάθεση

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ:

v  Κυριαρχεί ανάμεσα στα χρόνια 1830- 1880

v  Χρήση καθαρεύουσας ως κατάλληλη γλώσσα

v  Εκπροσώπηση κυρίως από την Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή (αδερφοί Παναγιώτης και Αλέξανδρος Σούτσος, Δημήτριος Παρηγόπουλος, Αχιλλέας Παράσχος) αλλά και ορισμένους επτανήσιους ποιητές (Δ. Σολωμός, Α. Κάλβος, Α. Βαλαωρίτης)

v  Αποκοπή του έθνους από την λαϊκή του βάση

 

ΣΑΝ ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ ΣΤΗΝ ΦΩΤΙΑ

ΒΗΛΑΡΑΣ

   Στο συγκεκριμένο ποίημα ο Βηλαράς απαλλαγμένος κάπως από την φαναριώτικη επίδραση, αντλεί από την αρκαδική ποίηση του καιρού και τη δημοτική μας παράδοση. Όλο το ποίημα αποπνέει ένα ρομαντισμό και είναι γεμάτο από συναισθηματική φόρτιση αφού μας περιγράφει τα συναισθήματα του ποιητή για μια κοπέλα. Σαν θέματα υπάρχουν ο ατομικισμός αφού ο ποιητής μας μιλά καθαρά για τα δικά του συναισθήματα και το πάθος του υποκειμένου, ο πόθος του Βηλαρά για την κοπέλα. Ένα ακόμα θέμα που μας παρουσιάζεται είναι η φύση καθώς ο ποιητής χρησιμοποιεί διάφορα στοιχεία της για να περιγράψει την ομορφιά της κοπέλας. Έτσι παρομοιάζει: τη φωνή της με το κελάηδημα του καναρινιού (τ’αηδόνι σου’ δωκε λαλιά, φωνή το καναρίνι) , τα μάγουλα της με τριαντάφυλλα (της άνοιξης τριαντάφυλλα ανθούν στα μάγουλά σου) κ.α. Επιπρόσθετα το ποίημα υπάρχει ομοιοκαταληξία ( φέρω – ηξέρω, φύση – χαρίσει) και γίνεται χρήση της καθαρεύουσας (αλησμονήσει , στιγμήν, φλογίζομαι)

ΤΟ ΕΡΩΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

   Ο Βηλαράς μέσα από το ποίημα του θέλει να παρουσιάσει τα αισθήματα που τρέφει για μια κοπέλα. Το ερωτικό στοιχείο φαίνεται από τον πρώτο κιόλας στίχο όπου ο Βηλαράς παρομοιάζει τον εαυτό του με μια πεταλούδα που γυρνά γύρω από την φωτιά εννοώντας πως όπως η πεταλούδα ξέρει ότι θα καεί αλλά δεν σταματά να πηγαίνει στη φωτιά έτσι και αυτός ξέρει πως αυτό που κάνει είναι λάθος αλλά δεν μπορεί να μείνει μακριά από την κοπέλα. Το δεύτερο στοιχείο όπου διακρίνουμε έντονα το ερωτικό συναίσθημα είναι όταν αρχίζει να μας περιγράφει την κοπέλα στην οποία αναφέρεται. Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε πόσο όμορφη είναι χρησιμοποιεί διάφορα στοιχεία της φύσης που του την θυμίζουν όπως τα τριαντάφυλλά που του θυμίζουν τα μάγουλα της, το κοράλλι που έχει το ίδιο χρώμα με τα χείλη της, τα δοξάρια που έχουν το ίδιο σχήμα με τα φρύδια της κ.α. Έτσι παρατηρούμε πως για άλλη μία φορά η φύση αποκτά κύριο ρόλο στο ποίημα και βοηθά τον καλλιτέχνη να εκφράσει τα συναισθήματα και τις ψυχικές διαθέσεις του, στο προκειμένη περίπτωση τον έρωτα του.

Ο ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ (ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ)

   Στο ποίημα αυτό του Διονύσιου Σολωμού υπάρχουν αρκετά στοιχεία ρομαντισμού μορφικά αλλά και θεματικά. Η έκφραση είναι χαλαρή. Υπάρχει διάχυτος λυρισμός σε όλο το ποίημα και χρήση υπερβολών. Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία ο στίχος όμως είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος. Στο ποίημα υπάρχουν ακόμα πολλά σχήματα λόγου όπως μεταφορές (νερά χαριτωμένα), προσωποποιήσεις (το νερό που ακίνητο είναι κι άσπρο), αλλά και πολλές εικόνες που εξάπτουν την φαντασία του αναγνώστη (χύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένη, με μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ’ η πεταλούδα). Σαν θέμα παρουσιάζεται η φύση και η προσπάθεια των Mεσολογγιτών να της αντισταθούν (για αυτό το ποίημα ονομάζεται και πειρασμός). Μέσα όμως από το ποίημα προβάλλεται και η αγάπη για το έθνος και την πατρίδα. Βέβαια ο επτανησιακός ρομαντισμός διαφοροποιείται από τον αθηναϊκό καθώς χρησιμοποιείται δημοτική γλώσσα (έπαιξ’, κλει)

• «Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη». Αναφέρεται στη μαγευτική ομορφιά της φύσης. 
• «`Όποιος πεθαίνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει». Ο θάνατος σε μια τέτοια εποχή, όπου όλα ξαναγεννιούνται και βρίσκονται σε πλήρη ομορφιά, πολλαπλασιάζεται και αποκτά μεγαλύτερη δύναμη, ενώ η φύση κάνει την επιθυμία των ανθρώπων για ζωή εντονότερη. 
• «Τρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της». Δείχνει τον κίνδυνο που υπάρχει και που μπορεί να παρασύρει τους Μεσολογγίτες, κάνοντάς τους να ξεχάσουν το χρέος τους προς την πατρίδα, εξαιτίας του μεγάλου πειρασμού της φύσης. 
• Σ’ αυτό παρουσιάζεται η ομορφιά της φύσης την ωραιότερη εποχή του χρόνου, την άνοιξη. Η μαγεία της φύσης μεγαλώνει την επιθυμία για ζωή και δυσκολεύει τους αγωνιστές να τηρήσουν το χρέος τους προς την πατρίδα. Γι’ αυτό και το απόσπασμα έχει τίτλο «Ο πειρασμός». Ο έρωτας, που βρίσκεται σε έξαρση την άνοιξη, χορεύει με τον Απρίλη. Σ’ ένα σκιερό μέρος γεμάτο από δροσιά και μυρωδιές ακούγονται τα γλυκά κελαηδίσματα των πουλιών. Από παντού χύνονται δροσερά νερά που ηχούν γλυκά. Η ζωή πλημμυρίζει τη γη, τον ουρανό και τη θάλασσα. Στο πεντακάθαρο και ακίνητο νερό της λίμνης μια πεταλούδα παίζει με τη σκιά της. Μυρίζει πάρα πολύ ωραία, επειδή κοιμήθηκε μέσα σ’ ένα κρίνο.

   Αλλά μπροστά στα λόγια του ποιητή όλα αυτά φαίνονται φτωχά. 
Πρόθεση του ποιητή σ’ αυτό το απόσπασμα είναι να αναδείξει το βαθμό στον οποίο δοκιμάζονται οι πολιορκημένοι καθώς η ανοιξιάτικη φύση γύρω τους αποκαλύπτει την ανυπέρβλητη ομορφιά της ζωής. Απ’ άκρη σ’ άκρη η φύση αναγεννιέται δημιουργώντας εικόνες τόσο θελκτικές, ώστε η απόφαση των πολιορκημένων να θυσιάσουν τη ζωή τους τίθεται σε τρομερή δοκιμασία.
Το κάλλος της φύσης και η υπόσχεση ευδαιμονίας που μεταδίδεται από κάθε στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος, διαπερνά τους Έλληνες μέχρι το βάθος της ψυχής τους, καθιστώντας τον αγώνα τους πολλαπλά δυσκολότερο. Η ομορφιά του τοπίου, άλλωστε, δεν είναι απλώς μια αισθητική απόλαυση, είναι πολύ περισσότερο μια υπενθύμιση της ασύγκριτης δύναμης που χαρακτηρίζει τη ζωή. Οι πολιορκημένοι αντιλαμβάνονται πως ότι σκοπεύουν να θυσιάσουν είναι ένα θείο δώρο, ικανό να προσφέρει ατέρμονο ευδαιμονισμό. Έτσι, το παραδείσιο τοπίο γύρω τους λειτουργεί ως μέσο για την πλήρη συνειδητοποίηση του τι σημαίνει να εγκαταλείπει κάποιος το δικαίωμά του στη ζωή. 
Ο ποιητής δίνει μ’ έναν πολύ παραστατικό τρόπο την ένταση με την οποία συντελείται η αναγέννηση του τοπίου, παρουσιάζοντας τον Απρίλη και τον Έρωτα να χορεύουν και να γελούν. Η υπέροχη αυτή εικόνα συνδυάζει την αναγέννηση της φύσης, που συνοδεύει τον ερχομό της άνοιξης, με τη ζωοποιό δύναμη του έρωτα. Ο έρωτας, ως ανθρώπινο συναίσθημα, βρίσκει πρόσφορο έδαφος με τον ερχομό της άνοιξης και με το ξύπνημα των αισθήσεων που συνοδεύει τη συνολική ευφορία τις φύσης. Το συναίσθημα αυτό αποδίδεται βέβαια σε όλη τη φύση κι όχι μόνο στους ανθρώπους, θέλοντας να εκφράσει την ευδαιμονική διάθεση που μοιάζει να κυριαρχεί σ’ όλα τα ζωντανά πλάσματα, καθώς ο γλυκός καιρός και οι ευωδιές των λουλουδιών δημιουργούν μια ατμόσφαιρα βαθύτατης χαράς και απόλαυσης. 
Η κυρίαρχη ευδαιμονία του τοπίου με τα ανθισμένα λουλούδια και τα καρπισμένα δέντρα, βρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με τη δεινή κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι Μεσολογγίτες, οι οποίοι βιώνουν όλο αυτό το γιόρτασμα της φύσης σαν μια σκληρή πολιορκία. Κάθε άνθος και καρπός μοιάζει μ’ ένα ακόμη όπλο που στρέφεται εναντίον τους, καθώς δημιουργεί έναν ισχυρότατο αντίλογο στην απόφασή τους να θυσιάσουν τη ζωή τους. 
Την ομορφιά της φύσης και το θελκτικό της κάλεσμα για ζωή, παρουσιάζει στη συνέχεια ο ποιητής με μια σειρά θεσπέσιων εικόνων. 
Ένα κοπάδι από ολόλευκα πρόβατα που κινείται στην άκρη της λιμνοθάλασσας, καθρεφτίζεται στην επιφάνεια του γαλήνιου νερού και σμίγει με τα αφράτα σύννεφα τ’ ουρανού που κι αυτά με τη σειρά τους καθρεφτίζονται στο ήσυχο νερό. Με την εικόνα αυτή ο ποιητής αποδίδει την άρρηκτη αρμονία που υπάρχει σε όλα τα στοιχεία της φύσης, καθώς γη, ουρανός και θάλασσα μετέχουν στην ομορφιά της ανοιξιάτικης ζωής, προσφέροντας εξίσου στη δημιουργία του γαλήνιου και εξαίσιου τοπίου. 
Σε πλήρη αντίθεση με την ένταση και τον πόνο που χαρακτηρίζει τη ζωή των πολιορκημένων, η φύση βρίσκεται στις πιο όμορφες και ειρηνικές στιγμές της. 
Μαγευτική είναι και η επόμενη εικόνα με την πεταλούδα που φτάνει με βιασύνη πάνω απ’ τα νερά της θάλασσας και παίζει με τον ίσκιο της, Η ζωή που ανασταίνεται με όλες της τες χαρές, αναβρύζοντας ολούθε, νέα, λαχταριστή, περιχυνόμενη εις όλα τα όντα, η ζωή ακέραιη, απ’ όλα της φύσης τα μέρη, θέλει να καταβάλει την ανθρώπινη ψυχή: θάλασσα, γη, ουρανός, συγχωνευμένα, επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα, τα οποία πάλι πολιορκούν την ανθρώπινη φύση στην επιφάνεια και εις το βάθος της.
Οι πολιορκημένοι έρχονται αντιμέτωποι με μια δοκιμασία ακόμη πιο δύσκολη κι από την πείνα και τον φόβο, καθώς η φύση ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια τους όλη της την ομορφιά της και τους δείχνει πόσα θα χάσουν, πόση ευτυχία θα στερηθούν, αν προχωρήσουν στη θυσία που σχεδιάζουν. Έτσι, μαγεμένοι από μια τελειότητα που αντανακλά τη θεϊκή υπόσταση της φύσης, κάμπτονται και χάνουν προσωρινά την πρότερη αποφασιστικότητά τους.

ΜΟΥΧΡΩΜΑ

ΜΑΒΙΛΗΣ

Το ποίημα του Μαβίλη μπορεί να χαρακτηριστεί ως ρομαντικό ποίημα. Το συναίσθημα είναι το κύριο εκφραστικό μέσο και το ποίημα μας δημιουργεί μία μελαγχολία και νοσταλγία όπως τα ποιήματα του γερμανικού ρομαντισμού. Επίσης υπάρχει σύνδεση του εσωτερικού κόσμου με την φύση και τις προσωπικές μνήμες. Γι’ αυτό και μας παρουσιάζονται οι αλλαγές που συμβαίνουν στην φύση την ώρα του σούρουπου αλλά και οι αλλαγές που συμβαίνουν στη διάθεση των ανθρώπων. Φαίνεται έντονα η νοσταλγία για το παρελθόν (χρυσή θυμητικών ονείρων ώρα που η ψυχή τη γαλήνη προμαντεύει) και η σύζευξη της φύσης με το θάνατο ( πλανά δώρα ζηλεμένα της ζήσης που αχνοσβιέται και τελειώνει σαν το θαμπό γιουλί που ολοένα λιώνει). Το ποίημα μοιάζει με σονέτο λόγω του εύπλαστου και μελωδικού στίχου. Ακόμα υπάρχουν πολλοί διασκελισμοί (γαλανά βασιλεμένα μάτια ογρά και φιλιά και ανατριχίλες και δάκρυα) αλλά και άλλα εκφραστικά μέσα όπως προσωποποιήσεις (της ζήσης, που αχνοσβιέται και τελειώνει) και εικόνες (φυσάει τα’ αεράκι μ ‘ ανάλαφρη φορά, και τες τριανταφυλλιές αργά σαλεύει).

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

Ο ποιητής μέσα από την δημιουργία του εκφράζει μέσα από τα στοιχεία της φύσης συναισθήματα συγκίνησης ρομαντισμού, θαλπωρής, αγάπης αλλά και θλίψης. Ιδιαίτερα αυτό το εκφράζει μέσα από τα χρώματα που επιλέγει για να περιγράψει τον μεγαλύτερο φόβο του ανθρώπου που είναι ο θάνατος. Όλη η πλάση για να δανειστούμε μια έκφραση του ίδιου του ποιητή κυβερνάται από το ηλιοβασίλεμα την πιο όμορφη έκφραση της φύσης που προμηνύει ομορφιά και γαλήνη και συγκρίνεται με το ανθρώπινο συναίσθημα όπως εκφράζεται από την λέξη καρδιά. Ο άνεμος ένα από τα κυριότερα στοιχεία της φύσης (τα τρία κυριότερα που αναγνωρίζει η φυσική αέρας γη νερό) υποδηλώνει την αιώνια κίνηση της ζωής και του θανάτου. Το χρώμα που επιλέγει για να μιλήσει για τα όνειρα που κάνει ο άνθρωπος συνειδητά η' ασυνείδητα είναι το χρυσό πράγμα που δείχνει το πόσο πολύτιμος είναι ο κύκλος της ζωής που αρχίζει και μέσω της αέναης κίνησης βασιλεύει δηλαδή κορυφώνεται και πεθαίνει, όπως το θαμπό γιουλί που ολοένα λιώνει. Ο ποιητής μέσα από τα στοιχεία της φύσης και τον κύκλο που συμβαίνει σ' αυτήν με ανώδυνο τρόπο μας μιλά για τον κύκλο της ζωής που τελικά καταλήγει να είναι η ίδια η φύση. Αυτό μας φέρνει συναισθήματα δέους και μ' ένα ήσυχο αλλά βαθύ τρόπο μας προβληματίζει καθώς μας κάνει να αισθανθούμε μέρος της φύσης

ΡΟΜΑΝΤΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ

Εσύ…

Με τη ματιά στον ουρανό

Και τη καρδιά μου στο Θεό

Σα περπατώ σε προσπερνώ

Κι ύστερα χάνομαι

Μία ψυχή σαν την αυγή

Μια χρυσοκόκκινη ζωή

Σα μια μακρόχρονη πνοή

Θα σε φαντάζομαι

Θάλασσες κι άστρα ολονυχτίς

Σαν ξημερώσει μη κρυφτείς

Σαν έρθει ο ήλιος μη χαθείς

Θα σ’ ονειρεύομαι

Όμορφη ιδέα μαγική

Μαρμάρωσέ με μια στιγμή

Όταν θα δω τη χαραυγή

Να μην αισθάνομαι

Για μια στιγμή μοναδική

Για μια ψυχή μοναχική

Δώσ’ μου του ρόδου τη φωνή

Ν’ ακούω σαν άλλοτε

Απουσία

Μες στον καθρέφτη της ντροπής
Την όψη μου αντικρίζω
Και στη φωτιά μου της οργής 
Το «είναι» διασκορπίζω

Σ’ ένα τραγούδι της σιωπής
Τους στίχους αγκαλιάζω 
Και στο βωμό της λογικής
Όνειρα θυσιάζω

Μέσα απ’ το φως της χαραυγής
Το πρόσωπό σου αγγίζω 
Και στο μπαλκόνι της ζωής
Τις μέρες χαραμίζω

Από λουλούδι κόλασης
Το άρωμα ανασαίνω
Κι από τον ήχο μιας κραυγής
Στιγμές μας ξαναφέρνω

Λόγια που κάποτε είχες πει
Τώρα ψυχρά φαντάζουν
Και χείλη μου έδιναν ζωή
Πια δηλητήριο στάζουν

 Γληγόρη Μαρίνα

ΓΛΗΓΟΡΗ ΜΑΡΙΝΑ

ΖΑΒΙΤΣΑΝΟΥ ΑΡΓΥΡΗ

ΚΑΤΩΠΟΔΗ ΣΑΠΦΩ

ΚΟΝΤΟΓΙΩΡΓΗΣ  ΔΗΜΗΤΡΗΣ