Ο θεσμός της προίκας (1)

      

      Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ

 ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ

Ο θεσμός της προίκας υπήρχε από τα αρχαία χρόνια και αποτελούσε τη συμβολή της γυναίκας στον κοινό βίο. Οι συνήθεις λόγοι που επιβαλλόταν ήταν αρχικά οικονομικοί και στη συνέχεια κοινωνικοί. Πέρα από τα φυσικά προσόντα της νύφης, αιτία γάμου αποτελούσε και η προίκα. Η προίκα ήταν ένα συμβόλαιο γάμου, έγγραφο και ενυπόγραφο, το οποίο επιβεβαιωνόταν από το προικοσύμφωνο. Ήταν μια ενέργεια στην οποία το συναίσθημα είχε ανύπαρκτο ρόλο στην διαδικασία λήψεως της απόφασης.

Οι γονείς κάθε κοπέλας προσπαθούσαν από τα μικρά χρόνια της μέχρι τη στιγμή που θα την ζητούσε κάποιος να συλλέξουν όση περισσότερη προίκα μπορούσαν για να παντρευτεί. Συνήθως η προίκα αποτελούνταν από ρούχα, αλλά οι πιο εύποροι έδιναν κοσμήματα, κτήματα γης, ζώα καθώς και κατοικίες. Στην ουσία η προίκα ήταν μια αποζημίωση στον άντρα, καθώς εξασφάλιζε την ελάφρυνση της οικογένειας σε πολλούς τομείς και του συζύγου από τα βάρη της.

Ωστόσο, ο θεσμός της προίκας δεν είχε θετικά αποτελέσματα στις ζωές των γυναικών, αφού ο γάμος τους δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μια συνθηκολόγηση μεταξύ των εμπλεκομένων οικογενειών μόνο για λόγους οικονομικούς. Ο ρόλος της γυναίκας μέσα στην οικογένεια ήταν απαξιωμένος ,υποταγμένος στον άντρα σαν αφεντικό, ελάσσονος σημασίας, ταπεινωτικός, εξευτελιστικός, υπόδουλος και δεν διέθετε δικαιώματα. Ήταν ένα άβουλο ον που αποτελούσε μέσο απόκτησης περιουσίας και καλύτερης ευπορίας του άντρα.

Πέρα από το λόγο της προίκας, οι γυναίκες βρίσκονταν στον πάτο της κοινωνικής πυραμίδας λόγω της πανίσχυρης τότε κυριαρχίας του αρσενικού φύλου. Απόρροια αυτής της δύναμης, που κατείχαν οι άρρενες της εποχής, ήταν τα βασανιστήρια, οι τραυματισμοί ή ακόμη και δολοφονία, σε περιπτώσεις που η προίκα των κοριτσιών δεν τους ικανοποιούσε οικονομικά ή δεν εκπλήρωναν τα συζυγικά τους καθήκοντα. Εν έτη 2012, οι αντιλήψεις γύρω από το θεσμό της προίκας και η εφαρμογή της, έχουν εκλείψει στην Ελλάδα. Ωστόσο σε κάποιες χώρες/περιοχές της γης, όπως στην Ινία, τηρείται ο θεσμός αυτός ακόμη και σήμερα. Οι σημερινοί άνθρωποι δεν πιστεύουν στην προίκα καθώς υποστηρίζει τον υποβιβασμό της θέσης της γυναίκας και την απόλυτη εξάρτησή της από τον σύζυγό της. Επιπλέον, δηλώνεται έτσι η κατώτερη θέση της, καταρρίπτεται η ισοτιμία ανάμεσα στα δύο φύλα και χαρακτηρίζεται η γυναίκα ως δεύτερης κατηγορίας άνθρωπος.

   

Η ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

  Η παρουσίαση του θεσμού της προίκας στο δημοτικό αυτό τραγούδι(της νύφης που κακοπάθησε) πραγματεύεται την ιστορία του γάμου της Ελένης. Αρχικά ξεκινάει με τα προικιά, στη συνέχεια μαθαίνουμε για την επιθυμία της Ελένης να γυρίσει στην μητέρα της. Πράγματι γυρίζει στο σπίτι της για να δουλέψει και μετά από ένα μοιρολόι της Ελένης η μητέρα της την αναγνωρίζει.  Ύστερα ο πατέρας και τα αδέρφια της δίνουν σε αυτήν πλοία αρματωμένα ενώ η μητέρα της δίνει κρυφά δέκα χιλιάδες νομίσματα, ένα χρυσό θρονί και ένα χρυσό μήλο. Με όλα αυτά λοιπόν συμπεραίνουμε πως η προίκα ανήκει στα έθιμα του γάμου και πως είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, πράγμα που μας δείχνει την σπουδαιότητα της.

      Σε αντίθεση με το δημοτικό τραγούδι ο Λασκαράτος  παρουσιάζει διαφορετικές απόψεις  για το θεσμό της προίκας. Πιστεύει πως ανάμεσα στις θυσίες που κάνει ο γονιός για να παντρέψει την κόρη, συμπεριλαμβάνεται και η ίδια η κόρη. Ακόμη πιστεύει πως η κόρη στερείται πολλά πράγματα και γίνεται δούλα στο ίδιο της το σπίτι ώστε να εξοικονομηθούν χρήματα για την προίκα. Η κοπέλα συνεχίζει να είναι δούλα και μετά το γάμο, δηλαδή στο σπίτι του γαμπρού. Βέβαια οι γονείς τα κάνουν όλα αυτά για να μην μείνει ανύπαντρη. Αιτία για όλα αυτά είναι η καμία συμπάθεια μεταξύ γονέων και κοριτσιών. Με άλλα λόγια αν τα κορίτσια ανατρέφονταν με περισσότερη αγάπη τότε το πνεύμα τους θα ήταν καλύτερα αναπτυγμένο και θα μπορούσαν να διαλέξουν τον κατάλληλο σύντροφο που δεν θα ενδιαφέρεται για την προίκα τους.

    Επιπλέον, τα τελευταία λόγια της φόνισσας είναι για το προικιό της, που αποκτά διαστάσεις συμβόλου τη δεδομένη στιγμή καθώς σε αυτό περικλείονται όλα τα στοιχεία εκείνα που σημάδεψαν τη ζωή της και την οδήγησαν στον παραλογισμό. Η αδικία που της έγινε όταν την προίκισαν οι ατελείωτες υποχρεώσεις απέναντι στην οικογένεια της τα βάσανα της, η φτώχεια και κάθε είδους περιορισμός που συνδεόταν με τη γυναικεία της φύση όλα αυτά συνυπάρχουν τώρα στο προικιό της «το μποστάνι το χέρσον εις την άγριαν βορεινήν εσχατιάν». Ήταν μέρος της ασήμαντης προίκας που της προσέφεραν οι γονείς της που επιβεβαίωσαν μέσα της την αίσθηση την αδικία καθώς έβλεπε τα καλύτερα και πολυτιμότερα τμήματα της πατρικής περιουσίας να διανέμονται στα αγόρια της οικογένειας .

    Η τιμή και το χρήμα μας δίνει κάτι διαφορετικό σε σχέση με τα άλλα λογοτεχνικά κείμενα όπου έχουν ως θέμα τον θεσμό της προίκας. Δηλαδή το κείμενο αυτό μας περιγράφει την αγάπη δύο νέων και την σχέση που έχουν με την προίκα και τον χρήμα. Ο Ανδρέας είναι ο πρωταγωνιστής του κειμένου όπου ερωτεύεται την όμορφη κόρη της σιόρας Επιστήμης τη Ρήνη αλλά δεν έχει χρήματα ώστε να την κάνει ευτυχισμένη. Ζητά λοιπόν 1000 τάλαρα προίκα από την μητέρα της, όμως αυτή δέχεται να του δώσει μόνο 300. Στην προσπάθεια του να πείσει την σιόρα Επιστήμη να αυξήσει την προσφορά της, παίρνει την Ρήνη στο σπίτι του χωρίς να την παντρευτεί. Καθώς ο καιρός περνά και ο Αντρέας δεν κάνει τον γάμο η Ρήνη μένει έγκυος. Έπειτα ένα ατύχημα και με τη σύλληψη της σιόρας Επιστήμης, ο Αντρέας παίρνει την προίκα που ζητά. Όταν όμως ο Αντρέας πηγαίνει να ανακοινώσει στη Ρήνη ότι μπορούν να παντρευτούν, η Ρήνη αρνείται και διαλύει τον δεσμό τους. Έχει συνειδητοποιήσει ότι η αγάπη της έγινε αντικείμενο οικονομικής συναλλαγής και είναι αποφασισμένη να δουλέψει σε άλλους τόπους ώστε να μεγαλώσει το παιδί της. Αυτά συμβαίνουν σε αυτό το έργο και με αυτόν τον τρόπο το κάνουν να διαφέρει από άλλα λογοτεχνικά κείμενα.

      Οι αντιλήψεις αυτές δεν έχουν απήχηση στην εποχή μας και αυτό συμβαίνει γιατί ζούμε σε μια εκσυγχρονισμένη    κοινωνία και έχουμε έναν διαφορετικό τρόπο ζωής. Όλο αυτό συμβαίνει επειδή η προίκα με το πέρασμα των χρόνων, ως κοινωνικός θεσμός έχει παγιωθεί στη χώρα μας. Πλέων στην εποχή μας υπάρχουν ελάχιστοι υποστηρικτές και είναι κυρίως άτομα μεγάλης ηλικίας. Συγκεκριμένα άτομα ηλικίας 70-80 χρόνων, χωρίς στοιχειώδη εκπαίδευση υποστηρίζουν ότι χρειάζεται προίκα για να μπορέσει ένα ζευγάρι να  ζήσει πιο άνετα. Στις μέρες μας όμως αυτά δεν επηρεάζουν τους πολίτες και για αυτό συμπεραίνουμε ότι η προίκα δεν έχει απήχηση στην εποχή μας.

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΣΧΕΤΙΚΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΙΚΑ

      (Βρισκόμαστε σε ένα ορεινό χωριό στις αρχές του 20^ου αιώνα, όπου ένας συγγραφέας μιλάει με έναν μεσήλικα πατέρα, που είναι έτοιμος να παντρέψει την κόρη του)

Πατέρας-   Γεια σου Γιώργο τι κάνεις; Έμαθα το πρωί πως ήρθες για λίγες μέρες πίσω στο τόπο σου; Πως και έτσι σε έχουμε πεθυμήσει.

Συγγραφέας-  Έχω κάποια θέματα με την περιουσία μου, Νίκο και πρέπει να τα διευθετήσω σύντομα.

Πατέρας-  Έλα στο σπίτι να σε κεράσω ένα καφέ και να τα πούμε και λίγο που κάτι σε θέλω

Συγγραφέας-  Αν και έχω πολλές δουλειές μετά χαράς θα έπινα ένα καφέ στο φτωχικό σου να πούμε και τα παλιά. 

Πατέρας-  Γιώργο. Όπως ξέρεις 2 παιδιά μια κοπέλα, τη μικρότερη. Ήρθε η ώρα λοιπόν που θέλει και αυτή το μερτικό της  για να παντρευτεί. Παιδί μου είναι και αυτή, δεν θέλω να την πετάξω.

Συγγραφέας-  Νίκο, να θυμάσαι και η κοπέλα παιδί σου είναι. Και θα πρέπει να την προσέξεις αναλόγως.

Πατέρας-  Ναι ρε Γιώργο αλλά είναι θηλυκό και η τσέπη μου δεν βαστάει για τρία ίσα μερτικά.

Συγγραφέας-  Ναι, σε αυτό έχεις ένα δίκιο. Αλλά να ξέρεις ότι αυτή είναι που όταν έχεις μια δύσκολη στιγμή θα τρέξει πρώτη να σε βοηθήσει. 

Πατέρας-  Ορέ Γιώργο, είναι ξενογωνιά. Θα πάει το μερτικό μου σε ξένα χέρια.

Συγγραφέας-  Νίκο μην ξεχνάς ότι και αυτή από εδώ μέσα βγήκε. Μην ξεχνάς ότι όποιο κλαρί να κόψεις από το δέντρο πονάει το ίδιο. Γι’ αυτό να σκεφθείς και να αποφασίσεις με σωφροσύνη.

Πατέρας-  Τα ξέρω αυτά Γιώργο μου. Αλλά έτσι τα βρήκαμε. Ξέρεις πως την πονάω αλλά δεν μπορώ εγώ να αλλάξω την παράδοση.

Συγγραφέας-  Εγώ δεν θα μείνω πολύ. Ελπίζω η απόφαση σου να μη φανεί άδικη.

Πατέρας-  Γιώργο την κόρη μου την αγαπώ. Είναι το στολίδι του σπιτιού μου, θα την βοηθήσω όσο πιο πολύ μπορώ και πάντα θα είμαι δίπλα της. Αλλά έχω και 2 αρσενικά που θα πρέπει να τα αποκαταστήσω.

Συγγραφέας- -Κάνε ότι νομίζεις, χάρηκα που τα είπαμε και ελπίζω να ξανά ιδωθούμε γρήγορα.                                                                                                                                                           

Πατέρας-  Και εγώ χάρηκα, να έχεις καλή επιστροφή στην πόλη.

ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΙΑΣ ΚΟΠΕΛΑΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΙΚΑ

           

Αγαπητό     μου ημερολόγιο,

                    Σήμερα το πρωί κρυφάκουσα τον πατέρα να μιλάει με την κυρά-Γιάννα για μένα. Από ότι άκουσε το αυτί μου πρέπει να του έφερε προξενιά για εμένα, για τον Γιώργο από την πάνω γειτονιά, καλό παιδί, συμπαθείς μου είναι, αλλά πρώτη τους κουβέντα είναι για την προίκα. Την άκουσα να επιμένει στον πατέρα για το χωράφι στη πάνω ραχούλα. Ε, λοιπόν και εγώ δεν θα τον πάρω. Δεν μπορώ να πάρω έναν άνθρωπο που βάζει τα χωράφια μπροστά από μένα. Ήρθε εδώ η κυρά Γιάννα και αντί να ρωτήσω αν τον θέλω για άντρα μου η πρώτη κουβέντα τους ήταν  για τα προικιά μου. Το ξέρω ότι ο γάμος μου θα γίνει κάπως έτσι αλλά δεν θα το δεχθώ εύκολα. Θέλω πρώτα να αγαπήσω τον άνθρωπο που θα ζήσω μαζί του μια ζωή, πριν συζητήσουμε για την προίκα μου. Σίγουρα, ο πατέρας δεν θα το δεχτεί αφού θα μου πει ότι θα τον αγαπήσω με τον καιρό και με τα προικιά μου θα στήσουμε ένα καλό κομπόδεμα για να βγάλουμε την οικογένειά μας. Εγώ δεν θα γίνω σαν τις άλλες, θέλω η ζωή μου να προχωράει ,ε βάση την αγάπη και όχι το χρήμα. Είμαι άνθρωπος και δεν μπορώ να πουληθώ σαν δούλα στον αφέντη μου, θα αντισταθώ με όλη μου τη δύναμη. Ξέρω ότι αυτό θα μου στοιχίσει, αλλά η πρόοδος της κοινωνίας έρχεται μέσα από θυσίες.

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΓΑΜΠΡΟΥ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΟΝ ΓΑΜΟ

Αξιότιμε   κύριε Παπαδόπουλε,

  Το τελευταίο καιρό έμαθα η θυγατέρα σας είναι σε ηλικία γάμου και ότι ψάχνετε για έναν αξιοπρεπή νέο. Επίσης, έχει ακουστεί ότι δίνετε και μεγάλη προίκα για την κόρη σας. Έχοντας ζήσει πολλά χρόνια στο εξωτερικό λόγο των σπουδών μου επιθυμώ σε λίγες μέρες που θα γυρίσω ξανά στην πατρίδα να αποκατασταθώ με μία αξιοπρεπή κοπέλα από καλή οικογένεια. Λόγο της παλαιάς φιλίας με τον γιό σας Δημήτριο, γνωρίζω και με έχουν πληροφορήσει με τις καλύτερες γνώμες για την ευπρεπή κόρη σας και οικογένεια σας. Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ ότι ενδιαφέρομαι για την κόρη σας και για την προίκα της. Εφόσον είμαι σε ηλικία γάμου θα ήθελα να συνεχίσω το υπόλοιπο της ζωής μου και να κάνω μια μεγάλη οικογένεια με την όμορφη κόρη σας.

ΡΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΦΕΓΓΑΡΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ

ΘΕΙΑΚΟΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ

ΠΕΙΒΑΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ