ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ - ΚΡΗΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (2)

ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

1. Ο “ποιητής” του δημοτικού τραγουδιού δεν εκφράζει προσωπικά συναισθήματα, αλλά συλλογικές συναισθηματικές καταστάσεις της κοινότητας.

2. Χρήση του ιαμβικού (πολιτικού) δεκαπεντασύλλαβου στίχου που παρουσιάζει το φαινόμενο της τομής (παύσης) στην 8η συλλαβή και το χωρισμό του στίχου σε δύο ημιστίχια (8+7 συλλαβές αντίστοιχα). Συχνά το πρώτο ημιστίχιο επαναλαμβάνεται στο δεύτερο ή το δεύτερο ημιστίχιο επιτείνει τη σημασία του πρώτου.

3. Η αρχή της ισομετρίας: Κάθε στίχος εκφράζει ένα πλήρες και ολοκληρωμένο  νόημα (απουσία διασκελισμών).

4.Γλώσσα ζωντανή και παραστατική, λόγος λιτός, πυκνός και ανεπιτήδευτος, κυριαρχία ρήματος και ουσιαστικού.

5. Ο νόμος των τριών (αναφέρονται τρία πράγματα/πρόσωπα/έννοιες απ' τις οποίες δίνεται συνήθως έμφαση στην τρίτη).

6. Χρήση εκφραστικών μέσων (υπερβολές, αντιθέσεις, μεταφορές, επαναλήψεις, παρομοιώσεις, εικόνες προσωποποιήσεις).

7. Ύπαρξη πολλών αντιθέσεων, οι οποίες συχνά οδηγούν σε υπερβολές που ανατρέπουν τη λογική τάξη (το θέμα του αδυνάτου). 

8. Χρήση της εμψυχωτικής λειτουργίας, που μέσω των προσωποποιήσεων τα άψυχα συμπεριφέρονται ως ανθρώπινες οντότητες.

9. Χρήση συμβολικών αριθμών ( συνήθως το τρία και τα πολλαπλάσιά του ή το επτά).

10. Ύπαρξη ομοιοκαταληξίας.

11. Παραλείπονται τα ασήμαντα και όσα εύκολα εννοούνται + έτσι η δράση προχωρεί με γοργότερο ρυθμό. 

12. Χρήση Στερεότυπων Εκφράσεων/Μοτίβων που επαναλαμβάνονται σε πολλά δημοτικά τραγούδια (“τρία πουλάκια κάθονται”, “ακόμα ο λόγος έστεκε”, “πολύ του κακοφάνη” κ.λπ.)

13. Άσκοπα ερωτήματα (“μήνα σε γάμο ρίχνονται μήνα σε χαροκόπι; Ουδέ σε γάμο ρίχνονται ουδέ σε χαροκόπι”). 

14. Η χρήση του άμεσου λόγου ή του διαλόγου (που σπάει τη μονοτονία της αφήγησης + ενισχύει την παραστατικότητα). Συχνά στο διάλογο χρησιμοποιείται συμβατικό πρόσωπο για την προώθηση της δράσης ή του διαλόγου (το πουλί λ.χ. που μιλά με ανθρώπινη ομιλία αποτελεί συνηθισμένο μοτίβο των δημοτικών τραγουδιών).

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΝΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

(ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΚΡΗΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ)

 Τα ποιήματα που θα εξετάσουμε στο παρόν κείμενο από θεματική σκοπιά κυμαίνονται σε γνώριμα μονοπάτια της παραδοσιακής ποίησης. Αφενός έχουμε τις φάσεις που πέρασε η αγάπη δυο νέων μέχρι να καταλήξει στο γάμο (Ερωτόκριτος) και αφετέρου τη μεταβολή της τύχης (της νύφης που κακοπάθησε). Τα μορφικά παραδοσιακά στοιχεία, αναλύονται εκτενώς παρακάτω, ξεχωριστά για το κάθε ποίημα.

Της νύφης που κακοπάθησε

 Ο σεβασμός στο μέτρο και η επιμονή στα εκφραστικά μέσα είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που επαληθεύουν την ένταξη του ποιήματος στην παραδοσιακή ποίηση.

 Αναλυτικότερα, από μετρικής απόψεως υιοθετείται ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος και ο χωρισμός του ποιήματος σε στροφές, αν και με άνισο αριθμό στίχων. Παρατηρούμε ακόμα ότι δεν υπάρχουν καθόλου διασκελισμοί, γεγονός που απαντάται στα περισσότερα παραδοσιακά ποιήματα και επομένως αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της παραδοσιακής ποίησης. Η γλώσσα του ποιήματος είναι η (τότε) ομιλούμενη και είναι διανθισμένη με διάφορες ποιητικές εκφράσεις (λ.χ. χρυσό μήλο) που προσδίδουν μουσικότητα, κάνοντας την ανάγνωσή του πιο ευχάριστη.

 Η λυρικότητα επιτυγχάνεται με τη χρήση εκφραστικών μέσων, όπως οι εικόνες (και ευρήκε τσι δούλες της στη βρύση που λεύκαιναν), οι προσωποποιήσεις (οι μήνες οργισμένοι), οι μεταφορές (έφαε ο νιος τα πλούτη του) και οι επαναλήψεις (εις το βλαντί τ' ς Ελένης). Παρατηρείται ακόμα διάσπαρτη ομοιοκαταληξία (αρματωμένα- φορτωμένα) και χρήση του ασύνδετου σχήματος.

Ερωτόκριτος

 Όπως και στο προηγούμενο ποίημα υπάρχουν πολλά στοιχεία που τεκμηριώνουν την ένταξή του στην παραδοσιακή ποίηση. Ακόμα και με μια πρώτη ανάγνωση μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε τη χρήση του ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου

αλλά και την έλλειψη διασκελισμών. Διακρίνουμε ακόμα την έντονη μουσικότητα που προσδίδει η ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία, η έκταση της οποίας εκτείνεται σε όλο το εύρος του.

 Περνώντας στη γλώσσα του ποιήματος, παρατηρούμε ότι αποτυπώνει τον διαδεδομένο τρόπο ομιλίας της εποχής, η οποία περιλαμβάνει και κάποιους λόγιους τύπους. Αν και δεν υπάρχουν ξεκάθαρες ποιητικές λέξεις, ωστόσο οι εκφάνσεις και οι αποχρώσεις της λόγιας γλώσσας καλύπτουν την πλειονότητα των στίχων του.

 Η λυρικότητα επιτυγχάνεται κυρίως με τη χρήση των εκφραστικών μέσων που χρησιμοποιούνται κατά κόρον για να εκφράσουν το μεγαλείο της φύσης, καθώς το ποίημα βρίθει από μεταφορές (γλυκύς βορράς), προσωποποιήσεις (η θάλασσα εκοιμάτο) και εικόνες (χορτάρια εβγήκαν εις τη γη).

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε σαφέστατα ότι και τα δύο ποιήματα αποτελούν εξαιρετικά δείγματα της ελληνικής παραδοσιακής ποίησης, των οποίων οι μοναδικές διαφορές εσωκλείονται στην απόσταση της δημοτικής ποίησης από την κρητική λογοτεχνία. 

Πολίτης Σπύρος     

    Παπαγγελής Γιάννης