ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ (2)

 ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ

   Ο Συμβολισμός δημιουργήθηκε στη Γαλλία καθώς και στο Βέλγιο στα τέλη του 19^ου αιώνα. Ο Γαλλικός συμβολισμός γεννήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως μια αντίδραση απέναντι στον Νατουραλισμό και Ρεαλισμό, ρεύματα που προηγήθηκαν χρονικά και που προσπάθησαν να συλλάβουν την πραγματικότητα με πιστό τρόπο. Ο Συμβολισμός από την πλευρά του αντιπαρέλανε την πνευματικότητα, τη φαντασία, και το όνειρο ως αναπόσπαστο μέρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

   Οι συμβολιστές πίστευαν πως σκοπός της τέχνης είναι να συλλάβει και να εκφράσει περισσότερες απόλυτες αλήθειες τις οποίες μπορεί να προσεγγίσει με έμμεσους τρόπους. Για αυτό τον λόγο έγραφαν με μεταφορικό τρόπο και χρησιμοποιώντας εικόνες και αντικείμενα με συμβολική έννοια. Ωστόσο, έντονο ήταν και το μεταφυσικό ή μυστικιστικό στοιχείο. Ο θάνατος μυθολογικά αλλά και δραστικά ήταν έντονο στοιχείο στη θεματολογία των συμβολιστών.

   Όσο αναφορά τη λογοτεχνία ο συμβολισμός καλλιέργησε κυρίως την ποίηση, ενώ επηρέασε πολύ λιγότερο την πεζογραφία και το θέατρο. Από τις άλλες μορφές τέχνης, το συμβολισμό υιοθέτησαν ως ένα βαθμό η μουσική ( Claude Debussy) και η ζωγραφική ( Gustave Moreau). Τέλος ο συμβολισμός συνδέεται με τη φιλοσοφία του υποσυνείδητου, του Γάλλου φιλόσοφου Henri Bergson καθώς και με τους ιμπρεσιονιστές ζωγράφους.
   Ο συμβολισμός εμφανίζεται ως διπλή αντίδραση τόσο στο ρομαντικό στόμφο και τη ρητορεία του όσο και στην παρνασσιακή απάθεια, αντικειμενικότητα και ακαμψία στο στίχο. Επιπλέον διαφοροποιείται και από το ρεαλισμό και κυρίως από το νατουραλισμό, που αρέσκεται στη λεπτομερή περιγραφή του πραγματικού κόσμου και έχει κοινωνικούς στόχους.  
 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥ:

Μουσικότητα. Ακουστική ποιότητα λέξεων- ποικίλοι συνδυασμοί λέξεων- οι λέξεις έχουν αξία.

Υποβλητικότηταà Ο ποιητής υποβάλει τις ψυχικές διαθέσεις του στο ποίημα.

Συσχέτιση αντικειμένων και ψυχικών καταστάσεωνà Τα αντικείμενα γίνονται σύμβολα και εκφράζουν ψυχικές καταστάσεις.

 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥ ΣΕ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
 
ΙΘΑΚΗ

1) Περιορισμένο στο ελάχιστο εννοιολογικό περιεχόμενο.
      π.χ.  Το ταξίδι του κάθε ανθρώπου προς την δική του « Ιθάκη» και τους « Λαιστρυγόνες»  τους « Κύκλωπες» και το «Ποσειδώνα» που θα συναντήσει, δυσκολεύοντας την ομαλή πορεία του ταξιδιού του.


2) Ακουστική ποιότητα λέξεων (πηγαιμός)- ποικίλοι συνδυασμοί λέξεων. Οι λέξεις έχουν αξία κυρίως ως ήχοι ώστε να υπάρχει ένα όμορφο ποιητικό αποτέλεσμα, με βελούδινες λέξεις ώστε να προσεγγίζει τον αναγνώστη.
      π.χ. ολόκληρο το ποίημα.

3) Υποβλητικότητα: Ο ποιητής προσπαθεί να εντάξει τα συναισθήματα του στο ποίημα. Μέσα από το ταξίδι του έχει ζήσει διάφορες εμπειρίες που τον καθιστούν ικανότερο να αντιλαμβάνεται τα ιδανικά της ζωής. Συμβουλεύει να αποβληθεί κάθε είδος φόβου για πιθανά εμπόδια που θα υπάρξουν. Μέσα από την πορεία για την υλοποίηση του στόχο, το άτομο θα αποκτήσει υλικό και πνευματικό κέρδος, ενώ στην κατάκτηση του θα φανερωθεί ή πραγματική αξία του κινήτρου αυτού.

4) Τα αντικείμενα γίνονται σύμβολα και εκφράζουν ψυχικές καταστάσεις.
      π.χ. Ιθάκη: Συμβολίζει τον τελικό στόχο και προορισμό  του κάθε ατόμου.
             Λαιστρυγόνες- Κύκλωπες: Συμβολίζουν τις δυσκολίες που έρχεται αντιμέτωπο το άτομο προκειμένου να πραγματοποιήσει το στόχο του.
             

ΑΜΑΞΙ ΣΤΗ ΒΡΟΧΗ

1) Το εννοιολογικό περιεχόμενο περιορίζεται στο ελάχιστο.
      π.χ. Η άμαξα κάτω από τη βροχή συμβολίζει την παλιά εποχή και το παρελθόν μένοντας σε στασιμότητα και ακινησία.

2) Μουσικότητα και ακουστικότητα ποιοτικών λέξεων.
     Οι λέξεις έχουν αξία κυρίως ως ήχοι. Υπάρχει ομοιοκαταληξία (αα, βγ, γβ) ενώ παρατηρείται και ιαμβικό μέτρο. Το ποίημα γίνεται πιο ζωντανό με την παρουσία σχημάτων λόγου όπως παρομοιώσεις « σα να την τυραννά»  και με την παρουσία εικόνων. « Τ’ανώφλια επέσαν» όπου δημιουργούν μια θλιβερή και μουντή ατμόσφαιρα. Τέλος υπάρχει εναλλαγή στο στίχο. (οκτασύλλαβος και πεντασύλλαβος)

3) Υποβλητικότητα: Ένταξη συναισθημάτων στο ποίημα επηρεάζοντας την ψυχή του αναγνώστη.

      π.χ. Ο ποιητής επιθυμεί να δώσει στο έργο του συναισθήματα όπως νοσταλγία, μελαγχολία συναισθηματική απάθεια, έλλειψη, απογοήτευση, στεναχώρια και ψυχικό κενό ενώ σε μερικά σημεία υπάρχει νοηματική  ασάφεια.

4) Τα αντικείμενα ως σύμβολα, εκφράζοντας ψυχικές διαθέσεις. Απλά μικρά φθαρτά πράγματα της καθημερινής ζωής παίρνουν την προέκταση συμβόλου.
      π.χ. άμαξα: συμβολίζει τη νοσταλγία για το παρελθόν.
             βροχή: συμβολίζει τη μελαγχολία, τη θλίψη.

             ερείπια: συμβολίζει τη μελαγχολία, τη θλίψη.

ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΣΤΟΥΣ ΑΔΟΞΟΥΣ ΠΟΙΗΤΕΣ

1)     Το εννοιολογικό περιεχόμενο περιορίζεται στο ελάχιστο. Ο ποιητής δεν έχει βρει την ανταπόκριση από το κοινό. Ο Καρυωτάκης βρίσκεται αλληλέγγυος με όλους τους περιφρονημένους και άδοξους ποιητές. Γράφει για να τους τιμήσει που παρά τις προσπάθειες τους δεν κατάφεραν να κερδίσουν την αναγνώριση.

2)   Μουσικότητα και ακουστική ποιότητα λέξεων.

Το ποίημα έχει μορφή μπαλάντας με ομοιοκαταληξίες (αβ,αβ,γγ,βγ), είδος επικολυρικού ποιήματος. Έχει τέσσερις στροφές, από τις οποίες οι τρεις πρώτες είναι οχτάστιχες, ενώ η τελευταία τετράστιχη, έπωδος. Παρατηρείται ιαμβικό μέτρο δεκασύλλαβου και δεκαπεντασύλλαβου στίχου με εναλλαγή άτονης και τονισμένης συλλαβής. Στο ποίημα υπάρχει ρεφραίν που επαναλαμβάνεται σε όλες τις στροφές. Ακόμη και τα σχήματα λόγου που δίνουν ζωντάνια στο ποίημα.

π.χ. « σαν άρχοντες που ξέπεσαν πικροί» μεταφορές « εζήσανε νεκροί» και επαναλήψεις « στιχουργούς, στιχουργούνε». Τέλος δε λείπουν οι παρηχήσεις του ρ και του σ.

      3) Ο ποιητής υποβάλλει τις ψυχικές διαθέσεις στο ποίημα.
           Ο ποιητής θέλει μέσα από το ποίημα του να μας

           εκφράσει τη δυσαρέσκειά του και την απογοήτευσή του.

           εκφράζοντας την προσωπική ψυχική κατάσταση στην

           οποία βρίσκεται. Παρατηρούνται πολλά αρνητικά

           συναισθήματα όπως απαισιοδοξία, ειρωνεία,

           δυσαρέσκεια και αποδοκιμασία.

       

4)   Συσχέτιση αντικειμένων και ψυχικών καταστάσεων.

Τα αντικείμενα γίνονται σύμβολα και εκφράζουν ψυχικές καταστάσεις.

 Π.χ. Πόε, Μποντλαίρ: Αδόξαστοι.

         Μπαλάντα: Εγκώμιο

         Αθανασία: Τελική και μόνιμη αναγνώριση.

 Οι λέξεις της καθημερινής ομιλίας που αποκτούν διαστάσεις συμβόλου:

    ΚΑΒΑΦΗΣ ΙΘΑΚΗ

Ιθάκη: Συμβολίζει το ταξίδι της ζωής του ανθρώπου δηλαδή την ανάγκη για την επίτευξη ενός στόχου.

Μακρύς δρόμος: Συμβολίζει το ταξίδι και όλα τα περιστατικά που συμβαίνουν στη ζωή ενός ανθρώπου προκειμένου να φτάσει στον προορισμό του.

Λαιστρυγόνες, Κύκλωπες, Ποσειδώνας: Συμβολίζουν τα εμπόδια και τους κινδύνους όπου το άτομο καλείται να αντιμετωπίσει.

Καλοκαιρινά πρωιά, λιμένας πρωτοϊδομένους: Τα ευχάριστα γεγονότα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του.

Καλές πραμάτειες: Ηδονικές απολαύσεις.

Πόλεις αιγυπτιακές: Πηγές γνώσεις.

ΑΓΡΑΣ ΑΜΑΞΙ ΣΤΗ ΒΡΟΧΗ

Άμαξα: Είναι το σύμβολο της μοναξιάς. Συμβολίζει την παλιά εποχή, την ψυχή του ποιητή που δεν μπορεί να ζήσει στον σύγχρονο κόσμο και νοσταλγεί τα περασμένα.

Βροχή: Έρχεται να κορυφώσει τη μοναξιά που νιώθει η άμαξα και τα δυο της άλογα που μόνα στέκουν και προσμένουν κάποιον από άλλη εποχή να έρθει να τους πάρει.

Ώρα μοναχή: Συμβολίζει τη μελαγχολία και τη μοναξιά που νιώθει ο ποιητής.

Ξένη γειτονιά: Συμβολίζει την αποξένωση που βιώνει στη σύγχρονη εποχή. Στις σύγχρονες κοινωνίες οι άνθρωποι απομακρύνονται όλο και περισσότερο, κλείνονται στον εαυτό τους και δεν ενδιαφέρονται για τον συνάνθρωπό τους.

Γρίλιες, αυλές, περικοκλάδες, ανώφλια, αγκωνιές, γαλαρίες: Συμβολίζουν το παρελθόν και την απουσία από το παρόν.

Περασμένα: Προσωποποιεί το παρελθόν γιατί έχει μεγάλη αξία για αυτόν, το αγαπά και το νοσταλγεί, σε αντίθεση με το παρόν που δεν του δίνει καθόλου αξία. Τέλος με τη λέξη αυτή φαίνεται να εκπληρώνει την επιθυμία του.
    

Τα συναισθήματα που θέλει να υποβάλλει ο ποιητής στην ψυχή του αναγνώστη:

ΑΓΡΑΣ

Ο ποιητής στο «Αμάξι στη βροχή» προσπαθεί να μας υποβάλλει τα συναισθήματα που νιώθει επηρεάζοντας την ψυχική κατάσταση του αναγνώστη. Έχει ύφος απλό και ήρεμο χρησιμοποιώντας καθημερινό λεξιλόγιο. Νοσταλγεί το παρελθόν, έχει μια διάθεση μελαγχολίας, τίποτα δεν του θυμίζει την παλιά εποχή όπου  οι άνθρωποι ήταν αληθινοί. Νιώθει την συναισθηματική και υλική αλλοτρίωση της πόλης γι’ αυτό και επιμένει στην ανάγκη και την επιθυμία του για φυγή στο παρελθόν. Μισεί το παρόν και την σύγχρονη εποχή αφού οι άνθρωποι αποξενώνονται όλο και περισσότερο. Ακόμη αισθάνεται θλίψη και απαισιοδοξία διότι οι όμορφες στιγμές του παρελθόντος έχουν γίνει αναμνήσεις και έχουν περάσει οριστικά στο παρελθόν. Είναι ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους στη σύγχρονη κοινωνία που αγαπούν το παρελθόν και επιθυμούν να γυρίσουν σε αυτό. Τέλος νιώθει την μοναξιά να τον κατακλύει και ένα αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. 

Τα σημεία που μας ταξιδεύουν στο όνειρο επιστρατεύοντας τη φαντασία είναι:

ΚΑΒΑΦΗΣ

Τα σημεία του ποιήματος που ο Καβάφης μας ταξιδεύει στο όνειρο επιστρατεύοντας τη φαντασία τα εντοπίζουμε κυρίως στην πρώτη και δεύτερη στροφή όπου ο ποιητής χρησιμοποιεί τους Λαιστρυγόνες, τους Κύκλωπες και τον Ποσειδώνα ως εμπόδια και δυσκολίες για την επίτευξη του ταξιδιού, ενώ στην πραγματικότητα η ατομική σκέψη και η φαντασία κάποιου δημιουργεί προβλήματα. Έτσι χρειάζεται κανείς να επιστρατεύσει θάρρος και αφοσίωση, για να πραγματοποιήσει το ταξίδι σκεπτόμενος αποκλειστικά την «Ιθάκη» του. Ακόμη στη δεύτερη στροφή ο ποιητής αναφερόμενος στα κοράλλια, κεχριμπάρια κι εβένους και ηδονικά μυρωδικά κάνει λόγο  για τα οφέλη του ταξιδιού και μας προτρέπει να μη βιαστούμε διότι η πορεία προς την υλοποίηση του στόχου είναι κέρδος, τόσο υλικό όσο και πνευματικό εφόσον επιφέρει ποικίλες εμπειρίες. Έτσι λοιπόν το ταξίδι δίνει πείρα, ενώ η όλη διαδικασία, που οδηγεί στο σκοπό, είναι η κύρια ουσία.

ΑΓΡΑΣ

Ο Άγρας μας ταξιδεύει στο όνειρο  επιστρατεύοντας τη φαντασία σε ολόκληρο το ποίημα και κυρίως στην τρίτη και τέταρτη στροφή με λυρικές και εξωπραγματικές εικόνες όπου μας περιγράφει την παλιά του γειτονιά, την γειτονιά των ονείρων του που πλέων υπάρχουν μόνο μέσα στην ψυχή του. Μας την περιγράφει λεπτομερώς αλλά ακόμα και εκεί υπάρχει μια δόση μελαγχολίας. Υπάρχουν ρεαλιστικές εικόνες που εκτείνονται σε ολόκληρο το ποίημα, ενώ συμβάλλουν και τα αντικείμενα, τόσο τα άψυχα όσο και τα έμψυχα, που χρησιμοποιούνται ως σύμβολα εκφράζοντας ψυχικές διαθέσεις.

 Η ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ

Η «Μπαλάντα» είναι είδος επικολυρικού ποιήματος με τέσσερις στροφές, από τις οποίες οι τρεις πρώτες είναι οχτάστιχες, ενώ η τελευταία είναι τετράχιστη και έχει το συμπέρασμα όλου του ποιήματος. Ο ποιητής επεξεργάστηκε τον κάθε στίχο του έργου του, έτσι ώστε να προσδίδει μουσικότητα. Στα συμβολιστικά ποιήματα οι λέξεις έχουν αξία κυρίως ως ήχοι. Όσον αφορά όμως τη      « Μπαλάντα» , εκτός από, υπάρχει και ένας άλλος λόγος για την τόση σημασία που έχει αποδώσει ο Καρυωτάκης, και αυτός δεν είναι τίποτα περισσότερο από την επιθυμία του να τιμήσει με αυτό του το έργο όλους όσους που σαν τον ίδιο, παρά τις προσπάθειες τους, δεν κατάφεραν να κερδίσουν την αναγνώριση που αναζητούσαν και την ανταπόκριση από το κοινό που περίμεναν.

ΖΑΒΙΤΣΑΝΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑ

ΟΡΦΑΝΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ

ΠΑΝΤΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ

ΣΚΙΑΔΑΡΕΣΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ
ΦΕΤΣΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑ