Ο θεσμός της προίκας (3)

              

Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ

                          ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 
Ο θεσμός της προίκας υπήρχε από τα αρχαία χρόνια και αποτελούσε τη συμβολή της γυναίκας στον κοινό βίο. Οι συνήθεις λόγοι που επιβαλλόταν ήταν αρχικά οικονομικοί και στη συνέχεια κοινωνικοί. Πέρα από τα φυσικά προσόντα της νύφης, αιτία γάμου αποτελούσε και η προίκα. Η προίκα ήταν ένα συμβόλαιο γάμου, έγγραφο και ενυπόγραφο, το οποίο επιβεβαιωνόταν από το προικοσύμφωνο. Ήταν μια ενέργεια στην οποία το συναίσθημα είχε ανύπαρκτο ρόλο στην διαδικασία λήψεως της απόφασης. Οι γονείς κάθε κοπέλας προσπαθούσαν από τα μικρά χρόνια της μέχρι τη στιγμή που θα την ζητούσε κάποιος να συλλέξουν όση περισσότερη προίκα μπορούσαν για να παντρευτεί. Συνήθως η προίκα αποτελούνταν από ρούχα, αλλά οι πιο εύποροι έδιναν κοσμήματα, κτήματα γης, ζώα καθώς και κατοικίες. Στην ουσία η προίκα ήταν μια αποζημίωση στον άντρα, καθώς εξασφάλιζε την ελάφρυνση της οικογένειας σε πολλούς τομείς και του συζύγου από τα βάρη της. Ωστόσο ο θεσμός της προίκας δεν είχε θετικά αποτελέσματα στις ζωές των γυναικών, αφού ο γάμος τους δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μια συνθηκολόγηση μεταξύ των εμπλεκομένων οικογενειών μόνο για λόγους οικονομικούς. Ο ρόλος της γυναίκας μέσα στην οικογένεια ήταν απαξιωμένος, υποταγμένος στον άντρα σαν αφεντικό, ελάσσονος σημασίας ,ταπεινωτικός, εξευτελιστικός, υπόδουλος και δεν διέθετε δικαιώματα. Ήταν ένα άβουλο ον που αποτελούσε μέσο απόκτησης περιουσίας και καλύτερης ευπορίας του άντρα.

Της νύφης που κακοπάθησε.

Η Ελένη πολύφερνη νύφη δηλαδή με μεγάλη προίκα, παντρεύεται στα ξένα. Ο χρόνος που χρειάζεται να ετοιμαστούν τα προικιά της η ποσότητα και η αξία τους καταδεικνύουν τον πλούτο της οικογένειας. Ακόμη ένα άλλο στοιχείο που φανερώνει την ευμάρεια και τον πλούτο της οικογένειας είναι πως όλα τα μέλη συνεισφέρουν στην προίκα της κόρης. Έτσι η πλούσια αυτή κόρη, μεγαλωμένη μέσα στις ανέσεις και τις φροντίδες των δικών της, παντρεύεται με έναν επίσης πλούσιο νέο όπως φαίνεται από τα προγαμιαία δώρα του προς αυτήν ή τα λεγόμενα αντιπροίκια.

Η προίκα

Ο Λασκαράτος καταδικάζει τον τρόπο με τον οποίο ανατρέφονταν στην εποχή του τα κορίτσια, καθώς η ανατροφή τους περιοριζόταν στην προετοιμασία τους για τον γάμο. Τόσο στο πατρικό όσο και στο συζυγικό αργότερα η ζωή της γυναίκας παρουσιάζεται τραγική, άθλια. Οι γονείς προκειμένου να εξοικονομούν χρήματα για την προίκα της κόρης τους, παραμελούν τις ανάγκες της και την ανατροφή της, την έχουν να δουλεύει σκληρά στο σπίτι σαν δούλα και την αντιμετωπίζουν σαν εμπορεύσιμο αγαθό. Η κατάσταση αυτή συνθλίβει την ψυχή του κοριτσιού. Κι όταν έρθει ο γάμος, αποτέλεσμα κυρίως αγοραπωλησίας ανάμεσα στον πατέρα και το γαμπρό, η κόρη αντί για λύτρωση που περίμενε να βρει από την πατρική καταπίεση, βρίσκει μια καινούρια δουλειά, καθώς γίνεται δούλα στο σπίτι του άντρα της.

ΕΡΩΤΗΜΑ 3

<<Τα κύματα εφούσκωσαν αγρίως, ως να είχον πάθος. Εκάλυψαν τους μυκτήρας και τα ώτα της. Την στιγμήν εκείνην το βλέμμα τη Φραγκογιαννούς αντίκρυσε το Μποστάνι, την έρημον βορειοδυτικήν ακτήν, όπου της είχον δώσει ως προίκα ένα αγρόν, όταν νεανίδα την υπάνδρευσαν και την εκουκούλωσαν, και την έκαμαν νύφην οι γονείς της.

— Ω! να το προικιό μου! είπε.>>

Μέσα από αυτά τα τελευταία λόγια της Φραγκογιαννούς συμπεραίνουμε ότι στο απόσπασμα του Παπαδιαμάντη κυρίαρχο λόγο έχει ο θεσμός της προίκας. Η φόνισσα είναι μια γυναίκα μακράν ταλαιπωρημένη από την ίδια τη ζωή και μέσα από τις εμπειρίες της δύσμοιρης αυτής ζωή της πιστεύει πως η γυναίκα δεν είχε θέση σε εκείνη την κοινωνία και ότι το κάθε κορίτσι δεν είχε λόγο να ζει και να ονειρεύεται. Για αυτούς λοιπόν τους λόγους και πήρε τις ζωές αθώων κοριτσιών που μέχρι τότε ζούσαν ευχάριστα τη ζωή τους. Πριν κλείσει τα μάτια της για τελευταία φορά παρατηρεί το προικιό της το οποίο της το έδωσαν ως δώρο αφού την πάντρεψαν οι γονείς της ή όπως φαίνεται στο απόσπασμα την εκουκούλουσαν δηλαδή την ξεφορτώθηκαν γρήγορα με έναν τυχαίο και για προικιό της έδωσαν το κτηματάκι αυτό. Αύτο γίνεται κυρίως για να αναφερθεί στον Παπαδιαμάντη πως εκείνη την εποχή ο θεσμός της προίκας είχε τεράστια απήχηση στην τότε κοινωνία.

ΕΡΩΤΗΜΑ 4

Στο διήγημα του Α.Παπαδιαμάντη βλέπουμε ότι η Φραγκογιαννού είναι μια γυναίκα καταπιεσμένη από το κοινωνικό περιβάλλον και από τις συνθήκες της εποχής που την οδήγησαν να διαπράξει αυτά τα φοβερά εγκλήματα. Η ηρωίδα πιστεύει ότι τα θηλαία είναι άχρηστα και δημιουργούν συνεχώς προβλήματα στους γονείς τους και συνειδητοποιεί πως η γυναίκα είναι μια ζωή σκλάβα. Το διαφορετικό που συμβαίνει στην τιμή και το χρήμα είναι ότι η Ειρήνη παραμένει ως το τέλος ηθική αφού έχοντας πια συνειδητοποιήσει το παζάρεμα που γίνεται για την προίκα της ανάμεσα στην μητέρα της και στον Αντρέα, αρνείται να ενδώσει και να γίνει και αυτή υπόδουλος του χρήματος. Επιλέγει, να διαλύσει την σχέση της με τον Αντρέα να εγκαταλείψει το σπίτι της και να μεγαλώσει μόνη της το παιδί που κυοφορεί αντιμετωπίζοντας την κοινωνική κατακραυγή ως ανύπαντρη μητέρα. Επιδεικνύει έναν πρωτόγνωρο δυναμισμό και επειδή δεν θέλει να μετατραπεί σε αντικείμενο συναλλαγής απομακρύνεται από το περιβάλλον  και αρνείται να υποταγεί στο κοινωνικό σύστημα και στην εξουσία του χρήματος. Χαρακτηρίζουμε αυτή την πράξη της Ειρήνης ηρωική αφού πασχίζει να διατηρήσει την αγνότητα της ως το τέλος και αν για τα κοινωνικά πρότυπα της εποχής της φαίνεται χαμένη, αναδεικνύεται νικήτρια, συνειδητοποιεί το μέγεθος της υποδούλωσης του ανθρώπου στο χρήμα και αποφασίζει δυναμικά με θάρρος και με τόλμη να αποτινάξει από πάνω της αυτά τα ταπεινωτικά δεσμά.

ΕΡΩΤΗΜΑ 5

Καθισμένοι οι δυο άντρες συζητούσαν χαμηλόφωνα.   

                                                                      

  - Θα πρέπει να δώσω αυτά που έταξα στον γαμπρό να μην ρεζιλευτούμε. Θα πρέπει να πράξω τα δέοντα.                                                                                                                                             

  - Μα αυτό είναι σκέτη τρέλα. Εσύ ξεπουλάς την κόρη σου, σαν να είναι αντικείμενο. Το θέμα της προίκας πρέπει να σταματήσει. Οι γυναίκες θα πρέπει να είναι κυρίες στο σπίτι τους, όχι σκλάβες.                                                                                                       

 - Αυτά απαιτεί η κοινωνία μας αυτά πρέπει να κάνουμε και εμείς. Το σωστό είναι να δοθεί η προίκα που ζητήθηκε διότι έτσι τα συμφωνήσαμε και έτσι θα πράξουμε.                                                                                                                                                                  

 - Ναι δίκιο έχεις εν μέρει, αλλά η προίκα να μην είναι το μόνο μέσο για να γίνει ένας γάμος. Η γυναίκα πρέπει να μορφώνεται και να ανατρέφεται σωστά από την οικογένεια της και όχι να αισθάνεται ότι είναι ανεπιθύμητη και αντικείμενο προς πώληση. Δεν πρέπει ο καθένας γαμπρός να πατάει πάνω στην προίκα για να φτιάξει μια οικογένεια.                                                                                                                                                  

- Ναι, μα κανένας δεν παίρνει μια κοπέλα που είναι άπροικη. Εδώ και στις πλούσιες οικογένειες γίνονται συμφωνίες μεταξύ των οικογενειών πόσο μάλλον όταν και οι δύο φτωχοί. Πως θα την δώσω; Με το φουστάνι που φορεί.  

                                                       

    - Πρέπει η κάθε γυναίκα να έχει άποψη και ελευθερία επιλογής. Να διαλέγει αυτή τον σύντροφο της και όχι να αισθάνεται ότι η οικογένεια της θέλει να την ξεφορτωθεί. Αν είναι τίμια και ηθική αυτή πρέπει  να είναι η προίκα της. Και αν ο γαμπρός δεν είναι ικανός να την ζήσει να μην την πάρει. Να μην πατάει πάνω στην προίκα της για να ζήσει αυτός και η γυναίκα να μην είναι σκλάβος στον αφέντη.                    

 - Καλά αυτά που λες αλλά η κοινωνία άλλα απαιτεί. Όποια κοπέλα δεν έχει προίκα μένει αμανάτι στην οικογένεια της. Και εμείς σήμερα για μια αξιοπρέπεια ζούμε στην κοινωνία.                                                                                                                                                               

 - Όποιος είναι αξιοπρεπής δεν πατάει πάνω στην ψυχή του θηλυκού για να ωφεληθεί. Το χρήμα να μην κυβερνάει τις καρδιές μας και να σκεφτόμαστε πως νιώθουν όλες οι γυναίκες που είναι δούλες στο πατρικό τους και μετά στο σπίτι του άντρα τους. Αν υπάρχει αγάπη μέσα στο σπίτι τους δεν θα βρίσκουν σαν διέξοδο τον γάμο για να φύγουν και από το χειρότερο να πέφτουν στο χείριστο. Σκέψου να ήσουν εσύ στην θέση της κόρη σου. Θα σου άρεσε να γίνεται αυτή η συναλλαγή για να μην μείνεις αμανάτι στην οικογένεια;                                                                                                                  

   - Τώρα δεν μιλάμε για μένα αλλά για την κόρη μου. Τι θα πω στον γαμπρό όταν θα μιλήσουμε για την προίκα;                                                                                                                 

  - Να του πεις ότι προίκα είναι η τιμή της και η καλή ανατροφή που έχει. Και να με θυμηθείς ότι στο μέλλον η γυναίκα θα έχει στην κοινωνία την θέση που της αναλογεί. Θα έχει ίδια δικαιώματα με τον άντρα και στην κοινωνία και στην πολιτική. Αυτά να του πεις. Και αν δεν είναι υπολογιστής θα τα σκεφτεί. Εσύ πρέπει να σκεφτείς το καλό του παιδιού σου και όχι τι θα πει η κοινωνία. Άντε στην υγειά μας και θα τα ξαναπούμε!

ΕΡΩΤΗΜΑ 6

Τετάρτη 1912

Αγαπητό μου ημερολόγιο,

Σήμερα για μένα είναι μια πολύ δύσκολη μέρα. Τα συναισθήματα μου είναι ανάμεικτα και νιώθω πολύ μπερδεμένη. Κατάλαβα από μια συζήτηση που άκουσα μεταξύ του πατέρα μου και του άντρα που επρόκειτο να παντρευτώ, ότι η γυναίκα δεν έχει θέση και τελικά δεν έχει καμία αξία στην κοινωνία που ζούμε. Έχει τεθεί το ζήτημα της προίκας. Νιώθω ένα αντικείμενο προς πώληση. Είμαι αντίθετη με τον θεσμό της προίκας γιατί πιστεύω ότι τα κορίτσια πρέπει να παντρεύονται έτσι ώστε να ωφελούνται από τον γάμο και να έχουν μια καλύτερη ζωή από το πατρικό τους σπίτι. Ξέρω ότι οι απροίκιστες κοπέλες είναι κοινωνικά κατώτερες και δύσκολα βρίσκεται γαμπρός να τις ζητήσει σε γάμο, αλλά και αυτές που έχουν προίκα είναι στην ίδια μειονεκτική θέση διότι δεν έχουν  δικαίωμα και στην ελευθερία να διαλέγουν τον σύζυγο και να γίνονται θύματα εκμετάλλευσης και οικονομικής συναλλαγής που το επιβάλλει το κοινωνικό κατεστημένο. Ίσως αυτό που σκέφτομαι να είναι παράλογο αλλά ελπίζω στο μέλλον να πάψει η γυναίκα να είναι σκλάβα, δούλα, και να έχει τα ίδια δικαιώματα με τον άντρα.

ΕΡΩΤΗΜΑ 7

Αγαπητέ κύριε,

                                 Σας χαιρετώ με σεβασμό και εκτίμηση. Ελπίζω αυτά που σας γράφω να τα σκεφτείτε με την απαραίτητη σοβαρότητα, και να μην γίνουν αιτία να χαθεί η εκτίμηση που υπάρχει μεταξύ μας.  Σας παραθέτω λοιπόν τις απόψεις μου σχετικά με το ζήτημα της προίκας. Ξέρω ότι στη χώρα μου η προίκα είναι απαραίτητη για να τελεστεί ένας γάμος. Εδώ που κατοικώ και σπουδάζω τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Προίκα θεωρούν την τιμιότητα, τη μόρφωση και την ανατροφή της κόρης.              Θεωρώ ότι οι γονείς πρέπει να μορφώνουν και να ανατρέφουν τα παιδιά τους εξίσου το ίδιο. Να μην είναι δηλαδή η κόρη σκλάβα στο πατρικό της και μετέπειτα στο σπίτι του άνδρα της. Να μην μετατρέπουν την αξιοπρέπεια της κόρης ή αλλιώς της θυγατέρας σε σκουπίδι προς όφελος του γαμπρού, γιατί έτσι η κόρη νιώθει ότι είναι βάρος στους γονείς και σε ολόκληρη την κοινωνία.  Γι’ αυτόν τον λόγο λοιπόν αγαπητέ μου κύριε για εμένα δεν τίθεται θέμα προίκας αλλά θέμα σεβασμού και αγάπης. Ο γάμος πρέπει να γίνεται και να στηρίζεται στην αγάπη και στην εκτίμηση και όχι στην    αγοραπωλησία.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    με  εκτιμηση Δημήτρης 

Κοντογιώργης Δημήτρης   

             Κολλόκας Μάριος