Τελεστικός λόγος
Στον προφορικό λόγο καθώς εκφωνούμε ορισμένες λέξεις (κυρίως
ρήματα ) ή φράσεις, πραγματοποιούμε ταυτόχρονα και μία πράξη, π.χ. με τη φράση
"Ορκίζομαι να πω την αλήθεια" δίνουμε όρκο στο δικαστήριο. Η πράξη
αυτή που συντελείται μέσω του λόγου ονομάζεται λεκτική πράξη. Σε ορισμένες
περιπτώσεις για να εκτελεστεί μια λεκτική πράξη, πρέπει το πρόσωπο που την
εκτελεί να είναι αρμόδιο / εξουσιοδοτημένο να την εκτελέσει, π.χ. ιερέας σε μια
βάπτιση (Βαπτίζεται ο δούλος του Θεού), πρόεδρος του δικαστηρίου σε μια δίκη
(Αθωώνεται ο κατηγορούμενος) κτλ. Ανάλογο φαινόμενο παρουσιάζεται και στο
γραπτό λόγο. Ορισμένα κείμενα δε μας γνωστοποιούν απλώς ένα γεγονός, αλλά έχουν
και μια πρόσθετη λειτουργία, π.χ. ένα πιστοποιητικό σπουδών, μια βεβαίωση, μια
δήλωση, πέρα από τις πληροφορίες που μας δίνουν, πιστοποιούν, βεβαιώνουν,
δηλώνουν κάτι, δηλαδή εκτελούν μια "πράξη". Ο λόγος, προφορικός ή
γραπτός, μέσω του οποίου συντελείται μια "πράξη" ονομάζεται
τελεστικός λόγος.
Το φανερό και το λανθάνον νόημα
Συχνά στη γλώσσα πίσω από το φανερό νόημα μιας φράσης κρύβεται ένα
"λανθάνον" νόημα, το οποίο εκφράζει την πραγματική πρόθεση του
πομπού. Με τη φράση, για παράδειγμα, "Κάνει κρύο εδώ μέσα" εκφράζεται
μια απλή διαπίστωση (φανερό νόημα), αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις η φράση
μπορεί να εκφράζει και μια έμμεση παράκληση (Σε παρακαλώ, κλείσε το παράθυρο).
Παρατηρούμε, δηλαδή, ότι μια πρόταση που σύμφωνα με το συντακτικό θα
χαρακτηριζόταν πρόταση κρίσης λειτουργεί ουσιαστικά ως πρόταση επιθυμίας. Στις
περιπτώσεις αυτές ο δέκτης μπορεί να συλλάβει το λανθάνον νόημα και, επομένως,
την πραγματική πρόθεση του πομπού, αν λάβει υπόψη του τις κοινωνικές συμβάσεις
και την κοινή εμπειρία του με τον πομπό.
Παραγλωσσικά
ή εξωγλωσσικά στοιχεία
Όλα τα κωδικοποιημένα συστήματα τα οποία συνοδεύουν την εκφώνηση.
Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται η προσωδία (επιτονισμός, ρυθμός, παύσεις κλπ.), οι
κινήσεις του προσώπου και των χεριών, η θέση και η κατεύθυνση του σώματος κλπ.
Στην πραγματικότητα, ο ομιλητής επιστρατεύει για την πληρέστερη οργάνωση του
λόγου του κάθε εκφραστικό μέσο που έχει στην διάθεσή του, οργανώνει τον χώρο με
τα χέρια του, στρέφει το σώμα και το βλέμμα του στους συνομιλητές του, αλλάζει
τον τόνο και τον ρυθμό της ομιλίας του. Μολονότι τα παραγλωσσικά στοιχεία δεν
είναι σημεία με τον ίδιο τρόπο όπως οι λέξεις, δεν πρόκειται δηλαδή για αυθαίρετες
συσχετίσεις μιας φυσικής ηχητικής ακολουθίας με ένα αντίστοιχο σημασιολογικό
περιεχόμενο, κάθε κοινότητα συμβατικοποιεί διαφορετικά τις κινήσεις του
ανθρώπινου σώματος· έτσι, μία κίνηση του κεφαλιού που σε μια γλώσσα μπορεί να
σημαίνει συγκατάνευση, σε μια άλλη δηλώνει την άρνηση. Μπορούμε δηλαδή να
περιγράψουμε ένα συνεχές στο ένα άκρο του οποίου θα έχουμε απόλυτα δεικτικές
κινήσεις οι οποίες δεν διαθέτουν καμία λειτουργία παρά μόνον στις περιστάσεις
της επικοινωνίας στις οποίες έχουν γίνει, και στο άλλο άκρο απόλυτα αυθαίρετα
σημεία τα οποία διαθέτουν συμβατική σημασία ανεξάρτητη από τον κάθε ομιλητή.
Καθώς τα παραγλωσσικά στοιχεία δεν είναι φορείς μιας παγιωμένης και σταθερής
σημασίας, η γλωσσολογία θεωρούσε παραδοσιακά πως βρίσκονται εκτός του κυρίου
σώματος της γλώσσας. Εντούτοις, όπως έχει δείξει η μελέτη τόσο της προσωδίας
όσο και των συστημάτων κίνησης του σώματος (π.χ. η γλώσσα των κωφαλάλων), τα
προσωδιακά και τα κινηματικά στοιχεία διαθέτουν τη δική τους δομή, τη δική τους
οργάνωση και τη δική τους λειτουργία στον λόγο και η περιγραφή του γλωσσικού
φαινομένου είναι ατελής και συχνά αδύνατη δίχως την αξιολόγηση και την
αποτίμησή τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου